تحلیلی بر اثربخشی اجتماعی توسعۀ فضاهای عمومی در بافت مرکزی شهرهای ایران (مطالعۀ موردی: پیاده‌راه سبزه‌میدان شهر زنجان)

با آغاز قرن بیست­ویکم، جهان ما به‌تدریج به عصری وارد شده است که مضمون تاریخی-اجتماعی جدیدی را به‌دنبال داشته است. همچنین توجه به توسعة فضاهای عمومی به‌عنوان محمل انسان‌های مجاور، به‌منظور نزدیک‌ترکردن آنان به یکدیگر و جبران بخشی از سرمایه‌های اجتماعی از دست رفتة جاری در بافت‌های معماری و شهری گذشته اهمیت بیشتری می‌یابد. با وجود این، امروزه این فضاها دچار تغییرات و تحولات گسترده‌ای شده‌اند که سبب شده تا حد زیادی از ماهیت اولیة خود فاصله بگیرند و نتوانند آن‌گونه که باید، پاسخگوی نیازهای شهروندان باشند. با این رویکرد هدف این نوشتار ارزیابی اثربخشی اجتماعی فضای عمومی سبزه‌میدان شهر زنجان بر ساکنان محله‌های بافت تاریخی شهر زنجان است. همچنین در این مطالعه، با استفاده از روش‌های زمینه‌یاب پیمایشی، به مطالعة سبزه‌میدان شهر زنجان پرداخته و ادراک و بینش جامعة آماری پس از مداخلات ارزیابی شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های مختلفی مانند تحلیل­عاملی اکتشافی، آزمونt  تک‌نمونه‌ای، فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی و مدل معادلات ساختاری استفاده شده است. درنهایت نیز میزان تبیین‌ و پیش‌بینی‌کنندگی اجرای پروژة سبزه‌میدان بر تحولات اجتماعی-فرهنگی محله‌های پیرامون سبزه‌میدان متأثر از روابط علی میان مؤلفه‌های شش‌گانه با مدل معادلات ساختاری صورت گرفته است. براساس نتایج، شاخص‌های انگیزش اجتماعی با ضریب 363/5، تعاملات اجتماعی با ضریب 188/11 و کیفیت بصری با ضریب 402/9 مثبت و بیشتر از حد استاندارد هستند. درنتیجه اجرای پروژة سبزه‌میدان به ارتقای کیفیت بصری، انگیزش اجتماعی و تعاملات اجتماعی در محله‌های پیرامون سبزه‌میدان منجر شده است. همچنین با توجه به نتایج آزمون فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی، شاخص‌های تعاملات اجتماعی و کیفیت بصری در ناحیة 1 قرار دارند. درنتیجه اجرای پروژة سبزه‌میدان ساختارهای اجتماعی و نگرش‌های مردم‌شهری را به‌دلیل ارتقای کیفیت بصری و ایجاد مرکزی برای تعاملات اجتماعی و ارتباطات شهری، اصلاح کرده و ارتقا داده است. بر مبنای یافته‌های پژوهش می‌توان گفت این پروژه در مرحلة گذار قرار دارد و هنوز به درجة نهایی از کیفیت، رضایت و مطلوبیت اجتماعی نرسیده است. با وجود این، توانایی تحولات مثبت و عمیق در اثربخشی اجتماعی در آینده را دارد و می‌تواند روند فعلی تحولات اجتماعی را با اجرای فازهای بعدی پروژه در آیندة شهر زنجان مؤثرتر کند.